Op 24 augustus 2012 nam ik de trein naar IJlst. Daar was ik vorig jaar op 23 oktober 2011 ook al geweest. Lees mijn blog van 2 november 2011 er maar op na. Aan het eind ervan kondigde ik aan dat ik nog een keer naar IJlst zou gaan om specifiek de houtzaagmolen De Rat te gaan bekijken. Dat heb ik dus gedaan op 24 augustus 2012.
Vanaf het station liep ik linea recta naar de grote houtzaagmolen De Rat. Op foto 1 hier onder aan mijn blogstukje zie je de molen fraai weerspiegeld in het water. Deze windmolen was oorspronkelijk in 1683 gebouwd in het oudste industriegebied ter wereld: de Zaanse Schans. Daar had deze molen een iets andere naam: De Walrot. Daar verzaagde deze molen toen al boomstammen tot planken die vooral veel gebruikt werden op de scheepswerven in en rond Zaandam. In 1795 begon voor Nederland de Franse tijd, waarna een economische neergang inzette. In 1806 voerde Napoleon het Continentaal Stelsel in waarbij elke handel op Engeland werd verboden. Dat versterkte de aanhoudende neergang nog meer. Nadat in 1814 aan de Franse tijd een eind kwam, bleef de economie in een dip hangen. De molens van de Zaanse Schans stonden te vaak stil wegens gebrek aan bedrijvigheid. Daarom werd in 1828 de houtzaagmolen te koop aangeboden. In IJlst had men er wel belangstelling voor. Daarom werd de houtzaagmolen zorgvuldig afgebroken en verkocht naar het stadje IJlst. Sindsdien verzaagt de windmolen in IJlst boomstammen tot planken, bestemd voor de scheepsbouw ter plekke.
Bij het molencomplex aangekomen, zag ik dat het toegangshek wijd open stond, zodat ik zo het terrein kon oplopen. Vervolgens liep ik tussen de opgemetselde steunpilaren onder de windmolen door naar de andere kant van het complex. Daar was via een soort ingebouwde schuur en een stijle ladder naar de eerste etage, de ingang van de windmolen. Bovengekomen, kocht ik een toegangskaartje. Daarna kon ik op eigen gelegenheid in de hele windmolen rondlopen en alles bekijken en fotograferen. Hou er wel rekening mee dat de toegankelijkheid niet voor iedereen behoorlijk is; het is zo nu en dan echt kruip-door, sluip-door via smalle gangetjes en stijle trappen. Wel zo begrijpelijk: met de huidige eisen van toegankelijkheid had men in 1683 en 1828 geen enkele rekening mee gehouden.
Op de eerste etage (waar ik al rondliep) kon je de zaagbaan met de drie zaaginstallaties, aangedreven via raderkasten en hefbomen door de windmolen, bekijken. Dat is te zien op foto 2. Die zaaginstallaties bestonden uit een zaagraam met circa 5 of 6 of meer zagen naast elkaar gezet in een raam die met behulp van een hefboom op en neer gingen. Op die manier werden boomstammen tot planken gezaagd. Op de bovenste rand van elk zaagraam stond een toepasselijke tekst over het verzagen van boomstammen tot planken. Grappig bedacht. Aan de westkant had je via openstaande deuren het uitzicht over de helling waarop een paar boomstammen lagen, en het water waarin enkele boomstammen dreven. Verder waren langs de zijkant van de zaagbaan opbergplaatsen voor de gereedschappen te zien; zie foto 5. Vervolgens klauterde ik over enkele houten barrieres heen en beklom de stijle trap naar de tweede etage. Daar stond ik tussen de hefbomen met direct zichtbaar boven me de houten raderkasten, zoals u kunt zien op foto 3. Daar was een straatnaambordje aan de muur bevestigd. Dit was wel een erg gekke plek voor een straat. Ik bleek hier te zijn in de Cornelis Corneliszoon van Uitgeest-straat; dat was de uitvinder van de houtzaagmolen. Vandaar. Hij was geboren rond 1550 in Uitgeest (vandaar zijn achternaam), gelegen in Noord-Holland en overleden rond 1607. Hij had wel meer uitvindingen op het terrein van windmolens op zijn naam staan. Vanaf deze tweede etage was een klein trappetje naar de buitenomloop. Vandaar af had ik een spectaculair uitzicht op de omgeving, op het stadje IJlst, het water de Geeuw met voorbijvarende boten, het fietspad naar Sneek, de weilanden, en een fraaie spinnekopmolen genaamd de Terpensmole. Daar maakte ik foto 4.
Gelukkig waaide het niet, zodat ik probleemloos over de hele omloop in het rond kon lopen zonder een klap van een wiek te krijgen. Alhoewel. Omdat het niet waaide, kon ik niet zien hoe de hele machinerie van de windmolen precies werkte. Maar dat is een detail. Daarna daalde ik alle trappen weer af, tot aan de grond, en wandelde rond het hele molencomplex. Toen viel me op dat er een smalspoor rond de windmolen liep. Dat hoorde oorspronkelijk eigenlijk niet bij deze windmolen; dat smalspoor was afkomstig van de schaatsenfabriek Nooitgedagt. Maar door dat smalspoor hier uit te leggen, was het wel gered van de sloper. En, het is wel handig om stukken hout over korte afstanden te vervoeren. Precies zo'n zelfde soort stukje smalspoor heb ik twee jaar geleden ook gezien: bij de stoomzuivelfabrtiek Freia die ooit in Veenwouden had gestaan en sinds 1991 in het Open Lucht Museum in Arnhem is herbouwd. Daar werd het gebruikt om de steenkolen van de opslagschuur naar de stoommachine te vervoeren.
Daarna liep ik het fietspad naar Sneek op. Onderweg maakte ik vanaf een steiger foto 6. Je kunt die houtzaagmolen van heel wat kanten heel fraai fotograferen. Verder hielp het vrijwel windstille weer ook mee om de weerspiegeling in het water ook mee te fotograferen. Bij de spinnekopmolen Terpensmole, die ik al vanaf de molenomloop had gezien, hield ik halt. Bij het hek stond een bruin, zeer informatief ANWB-bord. Daarop las ik dat er een hele geschiedenis van afbraak en verhuizingen met meerdere molens in de omgeving aan vast zat. Ik maakte foto's van het informatiebord en de molen met op de achtergrond de koeien in het weiland, zoals te zien is op foto 7. Wat een typisch Hollands landschap met die molen en die koeien, zou je haast denken. Maar we zitten dus in Friesland. Daarna liep ik terug naar het dorp, ehhh, het stadje IJlst en nestelde me aan een tafel in de Stadsherberg "Het Wapen van IJlst". Daar bestelde ik een kop koffie met oranjekoek. Nadat ik dat op had en afgerekend had, wandelde ik terug naar het spoorwegstation en nam de trein terug naar huis.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten