Open Monumentendag 2012 in Harlingen

Hallo ge-interesseerde bloglezers,

Op zaterdag 8 september 2012 was er weer de landelijke manifestatie Open Monumentendag. Deze keer ben ik in Harlingen wezen rondkijken. Vorig jaar ben ik in Zwolle geweest. Daarover heb ik geblogd op 23 september 2011. In 2010 ben ik samen met een vriend vanuit Groningen-stad naar het dorp Bedum gefietst om daar het belangrijkste monument ter plekke - de Walfriduskerk - te bekijken. En drie jaar daarvoor - in 2007 - heb ik met diezelfde vriend op de Open Monumentendag de opengestelde monumenten in Groningen-stad zelf bekeken. Dat vond hij buitengewoon interessant. Dan kom je in gebouwen die normaliter gesloten zijn voor het gewone publiek, zei hij. En in de voorgaande jaren ben ik om de paar jaar in Leeuwarden in de opengestelde monumenten wezen kijken.

En dit jaar gingen we - ik samen met mijn vriend uit Groningen - voor de variatie naar Harlingen. Over deze Friese havenstad heb ik al vaker geblogd, namelijk op 13 april 2011, en 15 oktober 2011. Dat kunt u nalezen door in de hier rechts staande datumlijst op het jaar en de maand te klikken, waarna u vervolgens zo de artikelen van vorig jaar kunt opzoeken en erop klikken.

Nadat we per trein op het station Harlingen-Haven waren aangekomen, wandelden we eerst naar het hotel-restaurant Zeezicht voor een kop koffie. Daarna begonnen we onze wandeltocht door het oude centrum van Harlingen. Eerste liepen we naar het Stadhuis en bekeken het hele pand van binnen en van buiten, en van boven tot onder. Daar maakte ik foto's 1 en 2, die hier onderaan dit blogbericht staan. Hoog in de gevel, kunt u op de foto van het Stadhuis het vergulde beeld van Sint Michael zien; dat is de beschermengel van Harlingen. Het is een fraai pand uit 1730, van de stadsbouwmeester H.J. Norel. Zou hij familie van de bekende, eveneens uit Harlingen afkomstige schrijver K. Norel zijn? In een zaal op de eerste etage lagen op een grote tafel boeken uitgespreid van verscheidene schrijvers die in Harlingen geboren zijn, zoals onder andere Simon Vestdijk, K. Norel (!), J.B. Schuil, en C. Wilkeshuis. In de huwelijkszaal van het Stadhuis maakte ik de tweede foto. Daar vond ik het plafond heel opvallend.
Daarna wandelden we door naar de Openbare Bibliotheek (die in een oud monumentaal pand was gevestigd) en het aangrenzende Museum het Hannemahuis. Die beide panden ziet u op foto 3 (die ik overigens al in 2010 heb gemaakt). Dat museum was deze dag gratis toegankelijk. Na afloop wees ik mijn vriend op het geboortehuis van de bekende schrijver Simon Vestdijk, recht tegenover het Museum het Hannemahuis, waarna ik hem ook wees op het standbeeld van Anton Wachter, een eindje verderop.
Onderweg naar het volgende opengestelde monument passeerden we de voormalige Lutherse kerk, waar nu een winkel van het Leger des Heils in is ondergebracht. Dat pand ziet u op foto 4 (uit 2011). Deze voormalige kerk is speciaal interessant omdat hier Domela Nieuwenhuis in 1870 zijn carriere als predikant begon. Maar in de loop der jaren werd hij zo vaak geconfronteerd met de extreme armoede onder arbeidersgezinnen, dat hij daardoor radicaliseerde, het geloof afzwoer, en uiteindelijk samen met Troelstra de SDAP (voorloper van de huidige PvdA) oprichtte. Alleen vond Domela Nieuwenhuis dat de SDAP nog steeds niet voldoende opkwam voor de uitgebuite arbeiders, en radicaliseerde hij nog verder tot anarchist. Radicalisering is dus geen psychologisch proces dat alleen maar onder Moslims voorkomt.
Vervolgens wandelden we naar de Grote Kerk, die ook wel bekend staat als de Dom van Almenum. Zie foto 5, die ik al in 2010 heb gemaakt. Het dorp Almenum werd in 1563 - met toestemming van (de toen nog in de Nederlanden erkende) koning Philips II van Spanje - bij de groeiende stad Harlingen gevoegd. De toren is gebouwd van tufsteen en stamt uit circa 1150. Het oorspronkelijke kerkgebouw uit circa 1100 staat er niet meer; dat was in 1772 wegens bouwvalligheid gesloopt en in 1775 vervangen door het huidige kerkgebouw. Binnen is een prachtig Hinz-orgel te bewonderen, zoals u kunt zien op foto 6. Alleen vond ik het zeer, zeer jammer dat er in de kerk een grote wijkmarkt werd gehouden. Dat kunt u eveneens zien op dezelfde foto 6. Trouwens, op de voorgrond, kijkend naar die tafel vol glaswerk, staat mijn vriend, gekleed in zijn jasje, zijn petje en zijn groene shirt, en met een rood tasje van Museum het Hannemahuis in zijn hand. Als die markt er niet was geweest, had ik wel aan een gids ter plekke gevraagd waar die 17 Keuren, de 24 Landrechten en het Vaandel van Magnus Forteman waren verstopt. Dat is een interessant en oeroud verhaal apart, dat specifiek bij deze kerk hoort en dat ik beschouw als een Friese variant op de Da Vinci Code. De Friese legerleider Magnus Forteman diende rond 800 onder keizer Karel de Grote. Hij veroverde met zijn landgenoten en volgelingen op bevel van Karel de Grote voor de toenmalige paus Leo III de stad Rome en beschermde de paus tegen zijn vijanden. Als dank voor zijn heldendaden kreeg Magnus Forteman de op perkament geschreven 17 Keuren en 24 Landrechten van keizer Karel en ontving hij van paus Leo III een Vaandel. Na terugkeer in Friesland liet hij die Keuren, Landrechten en dat Vaandel zorgvuldig opbergen en bewaren in de Dom van Almenum. In de loop der eeuwen - en ongetwijfeld vooral na de afbraak van de oude en de bouw van de nieuwe Dom van Almenum - zijn die documenten en spullen zoekgeraakt. Maar helaas, de verklaring voor de verdwijning van die documenten en objecten is veel prozaischer: Magnus Forteman heeft nooit echt bestaan; hij is volledig uit de duim gezogen. En de Keuren en Landrechten en dat Vaandel bestaan dus ook niet. Verder staat in Rome sinds 1141 vlakbij de Sint Pieter de bekende huidige Friezenkerk (die een oudere kerk uit circa 800 (?) op diezelfde plek verving). En die is vernoemd naar Magnus. Maar opnieuw helaas, dat betrof niet de Friese militair Magnus Forteman, maar de heilige Magnus van Trani, afkomstig uit het Italiaanse kuststadje Trani, gelegen aan het zuidelijke deel van de Adriatische zeekust. Wel erg sneu voor de Friezen. Hebben ze een mooi historisch heldenverhaal, blijkt het niet waar te zijn.
Hierna liepen we door naar de Sint Michaelkerk aan de Zuiderhaven, vernoemd naar de beschermengel van Harlingen. Onderweg passeerden we een woninkje van een oudere dame die allerlei 19-e eeuwse kleding tentoonstelde, die ze aan de hand van oude patroontekeningen had gemaakt. Daar nam mijn vriend een adreskaartje van mee, voor zijn moeder. Want hij wist dat dat haar wel interesseerde. De Sint Michaelkerk is een fraaie Neogotische kerk van de architect Alfred Tepe, gebouwd in 1880-1881. Zie foto 7, die ik al in 2011 heb gemaakt, en foto 8 van het het interieur. De huidige kerk staat op een plek waar voor 1880 een Rooms-Katholieke schuilkerk had gestaan. Overigens vond ik deze kerk toch wel een tikje soberder eruit zien dan de Sint Werenfrieduskerk in Workum. Over Alfred Tepe heb ik de afgelopen tijd een paar keren geblogd, namelijk op 14 augustus 2012 (over o.a. de Sint Werenfrieduskerk te Workum), en op 2 september 2012 (mijn tweede hoofdstukje kerkgeschiedenis).
Daarna wandelden we door naar de laatste twee opengestelde monumenten, namelijk het pand "de Gouden Engel"  (zie foto 9), waarin tegenwoordig een vrijmetselaarsloge is gehuisvest. Daar waren wij wel enigszins bekend mee, want in 2007 hadden wij in Groningen ook het gebouw van de Vrijmetselarij te Groningen-stad bekeken; dat is gevestigd in het voormalige directiekantoor van de bekende Groningse industriemagnaat W.A. Scholten, in de W.A. Scholtenstraat. Wat mij wel opviel, was dat in het Harlinger Loge-gebouw het plafond in de koninkrijkszaal geheel zwart was, zonder sterren dus, terwijl in de Groninger loge het plafond donkerblauw was geschilderd en bezaaid was met sterren.
We eindigden onze wandeltocht langs de monumenten van Harlingen in het "Gouden Stoepke". Dat pandje ziet u op foto 10. Dat was een benauwend klein woninkje met op de begane grond een voorkamer, een achterkamertje en een voorraadkast onder de trap, en een buitengewoon smal trappetje naar boven, met nog een paar  kleine kamertjes.
Tot slot wandelden we even terug naar de Zuiderhaven, naar Huize Sint Hubertus, dat te zien is op foto 11. Op die plek had namelijk vanaf 1644 tot 1795 het gebouw van de Friese Admiraliteit gestaan. De Friese Admiraliteit was opgericht in 1596 te Dokkum, door de provincies Friesland en Groningen gezamenlijk. Maar omdat de verbinding van Dokkum met de zee in de loop der jaren verzandde, werd de Friese Admiraliteit in 1644 verhuisd naar Harlingen. In 1771 brak er helaas brand uit in het admiraliteitsgebouw, waardoor het archief van de Friese Admiraliteit verloren is gegaan.
Daarna wandelden we terug naar het hotel-restaurant Zeezicht voor weer een kop koffie, en om nog wat na te praten. Nadat we dat op hadden en afgerekend hadden, wandelden we langs het stationsgebouw van rederij Doeksen aan de nieuwe Voorhaven, langs het beeldje van Hansje Brinker (Wat doet die hier in Harlingen?? Die hoort toch thuis in Haarlem!)  en de Dokhaven naar de bouwplaats van het schip van Willem Barentsz. Daar wordt momenteel het schip herbouwd, waarmee Willem Barentsz in 1596 naar Nova Zembla was gevaren. Daarover heb ik al eerder geblogd, namelijk op 15 oktober 2011 (wat ik hier bovenaan al even memoreerde). Helaas was de bouwplaats al gesloten, zodat we de nog lang niet voltooide scheepsromp alleen van achter de hekken konden bekijken. Daarna wandelden we terug naar het station Harlingen Haven en namen de trein terug naar huis.