Het is al weer enkele weken geleden dat ik samen met een vriend in Assen naar het Drents Museum ben geweest. Daar loopt nog tot 9 juni 2013 de zeer interessante tentoonstelling De Sovjet Mythe.
Mijn vriend was er al een keer eerder naar toe geweest. Hij vond het wel mooie en spectaculaire schilderijen, maar hij wist niet wat voor dramatisch of cynisch verhaal achter sommige schilderijen zaten. Dat kon ik hem wel vertellen. Dat wist hij en daarom wilde hij graag ook een keer met mij erheen.
Ik kan over bijna elk schilderij wel iets vertellen, maar dan wordt dit blogstukje veel te lang; daarom beperk ik me tot maar 2 schilderijen.
Ik begin met het schilderij hier boven. Daarop zie je een stel sportief geklede jonge meiden, gekleed in witte rokken en roze shirts, die bloemen aanreiken naar de man met de pet helemaal links bovenaan op het balkon. Op de achtergrond staan even sportief geklede jongens met roeispanen omhoog, en vanaf een poster kijkt Big Brother Lenin tevreden toe. Een aardig en vrolijk tafereel. Ware het niet dat de man met de pet op 1 december 1934 in Leningrad in het Smolny-instituut was vermoord en dit schilderij het jaar daarna was gemaakt. De man met de pet was Sergei Kirov. Hij was in die tijd in Leningrad (het huidige Sankt Petersburg) een belangrijke en zeer populaire politicus. De moordenaar werd gearresteerd en na een Stalinistisch showproces snel ge-executeerd. In de nasleep hiervan volgden nog vele tientallen showprocessen waarbij vele honderden zogenaamde mede-complottanten werden veroordeeld en ge-executeerd. Bij al die veroordeelde "contra-revolutionairen" en zogenaamde vijanden van de Sovjet-staat zaten opvallend veel collega-revolutionairen, die wisten hoe groot - beter te zeggen: hoe buitengewoon klein - de rol van Stalin zelf was geweest tijdens de revolutie van 1917 en de bloedige burgeroorlog die daarop was gevolgd. Daarnaast liep het eerste 5-jarenplan af, waarbij de resultaten buitengewoon magertjes afstaken bij de gestelde, veel te optimistische prognoses en streefcijfers. Om de aandacht af te leiden van zijn eigen geblunder, beschuldigde Stalin allerlei zogenaamde saboteurs en vijanden van de Sovjet-staat en startte nog meer absurde showprocessen, waarbij nog eens vele duizenden slachtoffers werden veroordeeld tot executie of verbanning naar de Gulag. Het was de tijd van de Grote Terreur met zijn waanzinnig monsterlijke en absurde showprocessen. Wie de moordenaar van Sergei Kirov was, was duidelijk. Wie de opdrachtgever was, was niet duidelijk. Dat is nog altijd een groot raadsel. Het is zelfs zo dat wat de moord op Kennedy in 1963 voor de USA was, is de moord op Kirov voor Rusland tot op de dag van vandaag. Maar veel verdenkingen en complottheorie-en wijzen toch in de richting van Stalin. Hij was jaloers geworden op Kirov omdat hij zo populair was geworden in Leningrad. Daar hield Stalin niet van: revolutionairen en politici die populairder waren dan hijzelf. Maar dat maakte het gekker dat Stalin na de dood van Sergei Kirov een hele Kirov-rage ontketende, waarvan dit schilderij een van de vele resultaten was. Hoewel? Waarschijnlijk had het ermee te maken, dat Stalin dan de beeldvorming kon sturen en dat Kirov er postuum niets meer aan kon veranderen of bijsturen of corrigeren. Kortom een schilderij met een cynisch verhaal erachter.
Om een indruk te krijgen van de sfeer en de toestanden in de jaren 30 onder Stalin, dan kan ik u de roman Kinderen van de Arbat, uit 1966 aanraden. Het is geschreven door Anatoliy Rybakov (1911-1998) die de Grote Terreur en de Gulag halverwege de jaren 30 aan den lijve had ondervonden. Overigens is het boek pas in 1987 in de Sovjet-Unie uitgegeven. Aanvankelijk was de roman taboe omdat Stalin met al zijn paranoia erin voorkomt. Ten tijde van Brezjnev was dat nog taboe, maar onder Gorbatsjov was dat geen probleem meer. Nadien heeft Rybakov nog 3 vervolgromans geschreven over de volwassen geworden kinderen uit de wijk Arbat in Moskou, namelijk 1935 en volgende jaren, Angst, en Stof en As.
Mocht u daarnaast nog meer willen weten over Stalin en zijn monsterlijke terreur, dan kan ik u ook deze (zeer dikke) boeken aanbevelen: (1) Laat de geschiedenis oordelen, van Roy Medvedev (geboren in 1925), uit 1972. Hij is een weinig bekende dissident uit de jaren 70, die toch tevens een trouw partijlid was. En: (2) Triomf en tragedie, een politiek portret van Jozef Stalin, door generaal Dmitri Volkogonov (1928-1995), uit 1989. Hij kreeg persoonlijk toestemming van Gorbatsjov om de archieven te bezoeken en deze zeer kritische biografie over de dictator te schrijven. Beide boeken zijn buitengewoon kritisch over Stalin en de terreur die hij ontketende in de jaren 30.
Het tweede schilderij is weer een zeer vrolijk tafereel. Daarop zie je een grote groep boeren en boerinnen vrolijk aanzitten aan een rijk feestmaal met veel voedsel en etenswaren op de kolchoz. Op het rode spandoek boven de feestvierenden staat in het Russisch dat de boeren hun rijkdom aan voedsel op de kolchoz te danken hadden aan Stalin. Diens portret hing er als een soort Big Brother-poster boven. Dat hele schilderij was een grote cynische leugen. Vanaf 1928 werd de landbouwsector in de Sovjet-Unie gecollectiviseerd. En dat verliep niet bepaald vreedzaam. Boeren werden massaal gedwongen naar de kolchoz te vertrekken met inlevering van al hun vee en landbouwmachines. Daarnaast begon vanaf 1928 ook een grootschalige industrialisatie in de Sovjet-Unie. Daar waren veel arbeiders voor nodig die goed gevoed moesten worden. Omdat de oogsten tegenvielen, en omdat de al eerder genoemde veel te optimistische prognoses in de 5-jarenplannen niet werden gehaald, werd op de kolchozen alle voedsel, graan en vlees in beslag genomen, zodat de boerenbevolking massaal verhongerde. Vooral in de Oekraine. Daar stierven er circa 7 a 8 miljoen door de door Stalin veroorzaakte hongersnood. Dat zit nog altijd heel diep bij de Oekrainers; zij noemen die periode de Holodomor. Vandaar dat dit schilderij - ondanks dat het een fraai weergegeven tafereel is - tevens buitengewoon cynisch en leugenachtig is.
Zo waren er meer schilderijen die er prachtig uitzagen, maar als je de achtergrond kende, werd je er cynisch van. Maar het was niet allemaal propaganda en leugens. Daarnaast waren er ook gewoon mooie schilderijen, met arbeiders aan het werk in een fabriek of op een bouwplaats. Of in een reparatiewerkplaats, zoals op dit hierboven staande schilderij. Daar zijn arbeiders bezig met de reparatie van een lokomotief, precies zoals je verwacht in een arbeidersparadijs, zoals de Sovjet-Unie ge-acht werd te zijn. Of schilderijen met jongelui die aan sport doen in de bossen en de natuur, of boeren die aan het werk waren op de uitgestrekte akkers van de kolchoz (zie o.a. de poster die bij deze tentoonstelling hoorde). Hier stonden duidelijk arbeiders centraal, niet de directeuren of leidinggevenden of managers.
De tentoonstelling werd opvallend druk bezocht, onder andere door veel ouderen. Die zullen wel eingszins bekend zijn met de leugenachtige achtergrond van een aantal schilderijen.
Nadat we de hele tentoonstelling en de rest van het Drents Museum hadden bekeken, genoten we in het museumrestaurant van een kop koffie. Daarna wandelden we naar de Kop van de Vaart, waar - zo lang als deze tentoonstelling duurt - het reusachtige standbeeld van Lenin staat. Dat was in 1997 gekocht door de directeur van het bouwbedrijf van Koop Tjuchem. Hij wilde daarmee aan de arbeiders in Oost-Groningen (!) duidelijk maken dat het communisme niet werkte. Maar sinds in 2008 de bankencrisis is uitgebroken, is het duidelijk dat het kapitalisme ook niet goed werkt. Maar dat had iedereen al lang kunnen nalezen in dat bekende boek van Karl Marx: Das Kapital, uit 1867. Heeft de directeur van Koop Tjuchem daarom het standbeeld stilletjes verkocht aan het bekende kuuroord in Bad Nieuweschans?
Ik maakte enthousiast foto's van het beeld van Lenin, ook van achteren, waarbij je tussen zijn benen doorkijkt. Mijn vriend zat er in zijn blauwe jas bij en liet zich absoluut niet intimideren door het enorme standbeeld.
Ik heb trouwens ook al gelezen dat het beeld de nodige controverse opriep. Zo was er een Baltische delegatie op bezoek in Assen die werd rondgeleid in de stad. Ze voelden zich zwaar geschoffeerd door het standbeeld van Lenin. Je kon dit vergelijken met het plaatsen van een standbeeld van Hitler bij een tentoonstelling over Nazi-kunst. Het zou pas echt schofferend zijn geweest als die Nazi-kunst werd tentoongesteld in de Kunsthal in Rotterdam, met voor dat museum een standbeeld van Hitler, triomfantelijk in oostelijke richting uitkijkend in de richting van het stadscentrum dat op 14 mei 1940 door zijn Heinkel-111-bommenwerpers was platgegooid. Daar heb ik al vaker over geblogd (kortgeleden op 13 mei 2013 (zie hier onder dit blogbericht), vorig jaar op 13 mei 2012 en 2 jaar geleden op 24 december 2011), zoals trouwe lezers van mijn blogsite ongetwijfeld weten.
Tot slot wandelden we terug naar de Brink en genoten van een glas frisdrank op het terras van restaurant Liff. Daar praatten we enthousiast na, waarna we afrekenden, afscheid namen en uit elkaar gingen.
Op naar de volgende zeer interessante tentoonstelling in het Drents Museum te Assen!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten