Vorige week waren er ineens opvallende onthullingen van een Amerikaanse klokkeluider die naar Hongkong was gevlucht: Het betrof het grootschalige afluisterprogramma van de USA (= Verenigde Staten van Amerika), genaamd PRISM. binnen dit geheime programma van de NSA (= National Security Agency) wordt iedereen wereldwijd afgeluisterd en worden alle emailberichten, SMS-jes, en allerlei andere soorten berichten verzonden via de bekende "social media", afgetapt en opgeslagen. Werkelijk alles van iedereen. Wereldwijd; dus niet alleen in de USA. Misschien lijkt dit schromelijk overdreven, maar het klinkt mij in de oren als: je bent al verdacht. Als je wordt opgepakt, hoef je alleen nog te bekennen. "Wat? Weet je niks? Beken!".
Overigens is dit afluistersysteem niet nieuw. Al sinds het begin van de Koude Oorlog zette de USA een wereldwijd afluisternetwerk op, genaamd ECHELON. Daarmee was een zeer geheime operatie verbonden, dat pas rond 1990 werd onthuld in Italie: GLADIO. Het bleek een geheime organisatie te zijn met in elk land in Europa dat lid was van de NAVO een eigen afdeling. Ook in Nederland. Mocht de Sovjet-Unie ooit West-Europa aanvallen en veroveren. Dan zouden de jongens van GLADIO het verzet organiseren. Maar de Sovjet-Unie heeft nooit een aanval uitgevoerd, zelfs nauwelijks aanvalsplannen gemaakt. Hoogstens verdedigingsplannen tegen een NAVO-aanval.
Die afluisterpraktijken komen mij bekend voor. Je komt ze ook tegen in de nachtmerrie-toekomst-roman van George Orwell, getiteld: 1984. Het boek kwam uit in 1948, toen de Koude Oorlog zeer hevig was. Ik heb het boek al in de jaren 70 gelezen, maar toen maakte het op mij niet zo'n ree-ele indruk. Maar ja, toen was er dooi in de Koude Oorlog opgetreden. En sinds de Val van de Berlijnse Muur en het opengaan van het IJzeren Gordijn in 1989, is de Koude Oorlog definitief voltooid verleden tijd geworden.
Maar sinds de aanslagen van elf september 2001, gevolgd door al die terreurdreigingen en bangmakerijen, gecombineerd met alle nieuwe technische mogelijkheden op het gebied van computers, internet en communicatie, is de roman van George Orwell ineens verontrustend actueel geworden. Zeer verontrustend. Daarom heb ik het boek enkele jaren geleden opnieuw gelezen. En deze keer vond ik het een buitengewoon verontrustend boek vanwege de manieren waarop iedereen in de dictatoriale staat van Big Brother wordt afgeluisterd met microfoons en bespioneerd met camera's. De roman begint al met een demonstratie van de manier waarop iedereen wordt ge-intimideerd en bang gemaakt met leugenachtige haatpropagandafilms tegen een zekere Emmanuel Goldstein (bestaat die wel? of heette hij de afgelopen jaren soms Osama bin Laden?) en aanvallen met raketbommen van de vijand (geen gekaapte verkeersvliegtuigen die in wolkenkrabbers worden gejaagd), wie die vijand ook moge wezen. Want halverwege de roman vindt er ineens een buitengewoon verrassende wisseling van bondgenoten plaats (George Orwell was hiervoor ge-inspireerd door het beruchte niet-aanvalsverdrag tussen Hitler en Stalin in augustus 1939). Daarom moeten in de roman alle boeken, kranten en tijdschriften worden aangepast om aan het grote publiek te doen voorkomen alsof het altijd al koek en ei was geweest tussen de twee vroegere vijanden (Wikipedia onder staatsbeheer van de geheime dienst, dat zou de natte droom van Hitler en Stalin zijn geweest). Voor de verdediging van het land is er het Ministerie van Vrede, dat overal oorlog voert (hoe tegenstrijdig). En verder wordt iedereen er via de pers voorgelogen door het Ministerie van Waarheid (ook zo'n tegenstrijdigheid, over leugens die als waarheden worden verkondigd). Daar werkt trouwens de hoofdpersoon van de roman die op een gegeven moment wel eens wil weten wat er in het verleden echt gebeurd is. Daarom wordt hij halverwege de roman opgepakt en gemarteld in het Ministerie van Liefde (nog zoiets tegenstrijdigs; tegenwoordig zou ik dat associeren met Guantanamo Bay). Aan het eind wordt hij vrijgelaten omdat hij dan door al die martelingen zeer manipuleerbaar is geworden voor de ondergeschikten van Big Brother.
Overigens was dit bepaald niet de eerste roman van dit soort. De allereerste was geschreven in 1920 door de Rus Jevgeni Zamjatin en had als titel: Wij. Met dat boek konden Lenin en later Stalin natuurlijk niet blij zijn. In die roman woont iedereen in glazen huizen en flats. Letterlijk. Wel zo makkelijk voor de geheime dienst. Gezien dat PRISM-programma van de Amerikaanse NSA leven wij tegenwoordig bijna figuurlijk in glazen huizen; alleen je PIN-code hoef je nog niet af te geven. De hoofdpersoon in deze roman raakt betrokken bij een poging tot revolutie, en wordt op een geven moment kritisch. Lastig kritisch. Na een aantal verwikkelingen moet hij een hersenoperatie ondergaan waarna hij zich weer slaafs en gehoorzaam schikt in het lot dat de staat voor hem bepaalt.
Dit is duidelijk een roman waar George Orwell door ge-inspireerd moet zijn geweest. Net als nog een paar schrijvers.
Een derde roman in dit genre is van de Nederlandse schrijver F. Bordewijk, getiteld: Blokken, uit 1931. Daarover schreef ik al een keer eerder op mijn blogsite, namelijk op 10 juni 2012, in mijn stukje getiteld: Koude zondagmiddag in Drachten. In de korte roman van F. Bordewijk komt geen aanwijsbare hoofdpersoon voor, alleen groepen en collectieven, die in de dictatoriale staat leven. Ik heb het in de jaren 70 op de MAVO voor mijn literatuurlijst Nederlands gelezen. Iedereen van mijn generatie die toen in het middelbaar onderwijs heeft gezeten, moet dit boek kennen.
De vierde roman in dit genre is "Brave New World", in 1932 geschreven door de Britse schrijver Aldous Huxley. Daarin worden mensen gekweekt in flessen. Ook de hoofdpersoon, die zich in de loop van het verhaal steeds kritischer en dus steeds onhandelbaarder wordt. Vooral na een vakantie met zijn vriendin in een Indianenreservaat. Zijn jonge vriendin schrikt zich bijvoorbeeld rot van de oude mensen die ze daar ziet. Halverwege de roman krijgt de hoofdpersoon als grap te horen dat er zeker een scheut teveel alcohol aan zijn fles was toegevoegd, waardoor hij zo kritisch is. Aan het eind krijgt de hoofdpersoon de keus om naar een soort geleerdenreservaat te vertrekken. Want om hem in de grote samenleving tussen al die nogal leeghoofdige en oppervlakkige en permanent consumerende mensen te handhaven, veroorzaakte anders teveel onrust.
Terug naar de roman van George Orwell: hoe opmerkelijk is het dat de ene vijand aan het eind van de Koude Oorlog ineens verdwijnt (de Sovjet-Unie), maar wordt opgevolgd door een groep andere vijanden zonder enige samenhang (Saddam Hoessein, Bin Laden, Iran, Noord-Korea). Maar nog opmerkelijker is dat een aanvankelijke bondgenoot ineens evolueert naar een zeer wantrouwige bijna paranoïde vijand.
Alle vier genoemde romans hebben wij vroeger in de achtergrondcollectie gehad. Maar nu zijn ze afgeschreven. Ook een manier om zaken in het vergeetboek te laten verdwijnen?
Geen opmerkingen:
Een reactie posten