Tentoonstelling Russisch Orientalisme

Op 26 april 2011 ben ik naar de tentoonstelling "Het Onbekende Rusland" in het Groninger Museum geweest. Dat was een interessante tentoonstelling over het Russische Orientalisme in de kunst. Dat verschilt enigszins van het Westerse Orientalisme. In West-Europa bestond ook het Orientalisme in de kunst, maar daar sloeg het vooral op de gebieden van het Ottomaanse Rijk in het huidige Turkije, het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Daarbij kregen harem-scenes extra veel aandacht. Dat krijg je nu eenmaal met die Victoriaanse moraal in die tijd. Maar in Rusland betrof het de landen en gebieden die Rusland gedurende de 19-e eeuw had veroverd en onderworpen. Dat waren de verschillende landen in de Kaukasus, zoals Armenia, Azerbeidzjan en Georgia, en verscheidene gebieden in Centraal Azie, zoals Turkestan. Dat gebied is tegenwoordig opgesplitst in verschillende landen waaronder Kazachstan, Oezbekistan, Kirgizistan, Turkmenistan en Tadzjikistan. Er hingen heel wat schilderijen van de moskee-en in Samarkand (in Oezbekistan), en stedelijke tafereeltjes. Maar er hingen ook enkele schilderijen met oorlogstaferelen in Centraal Azie. Daar heeft Rusland inderdaad oorlog gevoerd om het hele uitgestrekte gebied te veroveren en te onderwerpen. Wat er op de tentoonstelling niet viel te lezen, was dat deze hele oorlog eigenlijk onderdeel was van "the Great Game". Dit was een machtsspel vol spionage, oorlog en complotten tussen de Russen vanuit het noorden en de Britten vanuit Brits Indie in het zuiden. Daar is in Nederland buitengewoon weinig over bekend. In 1839 vonden de Britten dat de Russen onaangenaam dicht bij de grenzen van hun kolonie Brits Indie kwamen. Daarom besloten ze om een leger in noordelijke richting te sturen om een bufferzone te cree-eren. Dat trok naar Afghanistan, maar kwam daar in een hinderlaag terecht, waarna het hele Brits-Indische leger door de Afghaanse strijders werd uitgemoord. Toen was Afghanistan al een moeilijk te veroveren land. Daar is dus ook nu niks nieuws gaande. Aan Russische kant verliep die strijd trouwens ook niet vlot. Die heeft zo'n 50 jaar geduurd, voordat de Russen heel Turkestan hadden veroverd en onderworpen. Tegelijk met dat leger, werden er ook enkele schilders - onder wie Vasili Vasiljevitsj Vereshchagin - meegestuurd die als voorlopers van de latere fotojournalisten de strijd in beeld moesten brengen, en afbeeldingen moesten maken van het land, de volken, de steden, etc. En die schilderijen werden op deze tentoonstelling getoond. Een van de vele schilderijen is gebruikt voor op het reclamemateriaal van het Groninger museum voor deze tentoonstelling. Dat is het schilderij van de "Deuren van Timoer-Lenk". Daarop zie je twee schildwachten die voor twee donkere deuren staan, bewapend met speren, kromzwaarden en pijlen met boog. Timoer-Lenk was een afstammeling van Dzjengis-Khan, en het waren beide geen leuke heersers. Ze hadden de onaangename gewoonte om als ze een stad hadden veroverd, dat ze dan de hele bevolking uitmoordden en van de afgehakte hoofden hele pyramides lieten bouwen, ongeveer te vergelijken met het schilderij "Apotheose van de oorlog", van Vereshchagin uit 1871. Daarop zie je een enorme stapel schedels, met een paar raven, met op de achtergrond een totaal uitgedroogd woestijnlandschap met verdorde bomen. Gelukkig hingen er ook andere schilderijen en afbeeldingen. Onder andere schilderijen voor het Kazan Station in Moskou, dat rond 1911-1916 werd gebouwd. Zo was er een meer dan 7 meter lang schilderij - bestemd voor de directiekamer, terwijl het eigenlijk boven de loketten had moeten hangen (opm. HGVO) - dat de verbinding van Europa met Azie moest verbeelden. Spectaculair prachtig. Kazan ligt overigens in Europees Rusland, maar was wel de poort naar de Orient. Het was in de periode 1240-1480 de hoofdstad van de Tataren (een volk, ooit afkomstig uit Centraal Azie), die in zeer grote delen van Azie en Europees Rusland de baas waren geweest. En van Kazan kon je verder reizen naar de Kaspische zee en daar de trein nemen via de Trans-Kaspische Spoorlijn (uit 1888) naar Samarkand. En ook van die spoorweg waren fascinerende afbeeldingen te zien. Kortom, een zeer interessante tentoonstelling die de moeite van een bezoek beslist waard is.