Ik denk dat het niemand opvalt. Het is inderdaad een detail waar niemand zomaar op zal letten. In veel oude binnensteden vind je veel grote grijsblauwe stenen die in gebruik zijn als stoep of stoeprand. Niet alleen in Amsterdam of andere oude Hollandse steden, maar ook in Leeuwarden. Drie jaar geleden las ik ergens op internet een artikel over dergelijke stoepstenen in Amsterdam. Daarin werd verteld dat je daarin heel veel fossielen in kunt zien zitten. Voor het overgrote deel zijn dat schelpen, in een kleiner aantal gevallen sponzen (zie foto 6 hieronder), of honingraat-koraal (zie foto's 2 en 4 hieronder) of andere zeedieren van honderden miljoenen jaren geleden. In de 17-e eeuw vonden de Amsterdamse kooplieden dergelijke Belgische blauwe hardsteen heel mooi en kochten ze dat om de toegang (de enkele of dubbele trappen, of de stoepen ter weerszijden van diezelfde trappen of voor hun voordeuren) van hun grachtenpand mee op te sieren. Als iemand die Amsterdammers toen zou hebben verteld dat die fraaie witte versieringen in die arduinsteen fossielen van circa 400 miljoen jaar oude zeedieren zijn, zouden ze dat niet geloven en verwijzen naar bisschop James Ussher (1581-1656) in Ierland. Die had na zorgvuldige bestudering van de Bijbel in 1650 nauwkeurig uitgerekend dat de Aarde in het jaar 4004 voor de geboorte van Jezus Christus was geschapen, en dat de Aarde dus bijna 5700 jaar oud was.
Afgelopen zomer 2014 begon ik er zeer scherp op te letten op dergelijke blauwgrijze stenen in Leeuwarden. Want hier is die arduinsteen of Belgische blauwe hardsteen ook geliefd als bouwmateriaal. Tot op de dag van vandaag. Want als je over de Nieuwstad, de Voorstreek, de Eewal of de Over de Kelders of de Wirdumerdijk wandelt (allemaal opgeknapt in de jaren 90), zie je overal die langwerpige arduinstenen tussen straat en wandelgedeelte, met daarin herkenbaar zichtbaar de fossiele schelpen, sponzen en andere zeedieren. Die fossielen zijn ontstaan aan het eind van het Devoon en het begin van het Carboon. Het Laat-Devoon was een geologische periode die rond 416 miljoen jaar geleden begon en rond 359 miljoen jaar geleden eindigde. Gedurende dat tijdperk kropen de eerste planten vanuit de zee-en het land op. De wereldzee-en wemelden in dat geologische tijdperk van de schelpdieren en weekdieren. Nadat die dieren doodgingen, zakten de restanten naar de bodem, waar ze fossiliseerden. En waar vervolgens in de loop van miljoenen jaren nieuwe aardlagen op werden afgezet en samengeperst. Zo ontstond in de loop der miljoenen jaren de huidige bekende arduinsteen als afzettingsgesteente. Veel arduinsteen is afkomstig uit de Belgische Ardennen. Kortom: de Ardennen was in de verre prehistorie een zee geweest. Miljoenen jaren later, gedurende het dino-tijdperk zwommen daar de mosasaurussen rond, waarvan in de Sint Pietersberg bij Maastricht nog steeds fossielen worden gevonden. Maar die leefden dus veel later, tussen circa 200 miljoen en 65 miljoen jaar geleden. Naast de vele schelpdieren wemelden de wereldzee-en ook van de vissen en de eerste amfibie-en. En ook de eerste haaien. Toen zwommen de verre voorouders van Jaws ook al rond in de toenmalige wereldzee-en. Het tijdperk dat daarna kwam was het Carboon; dat begon 359 miljoen jaar geleden en duurde tot 299 miljoen jaar geleden. Gedurende die periode ontstonden er uitgestrekte bossen bestaande uit varens, paardestaarten en andere planten van reuzenformaat. Geen wonder dat in de loop der miljoenen jaren hieruit de steenkolenlagen zijn ontstaan die vooral in de eerste helft van de 20-ste eeuw grootschalig in Zuid-Limburg werden gedolven. Gedurende het Carboon kropen toen de eerste amfibie-en en reptielen aan land en ontstonden de eerste insecten, zoals o.a. de libellen. Alleen kon je die beter maar niet tegenkomen; ze hadden nog een reuzenformaat. Die libellen konden een vleugelspanwijdte halen van circa 70 centimeter. Hoe groot andere insecten uit die tijd konden worden is mij niet bekend. Maar het lijkt mij niet plezierig om muggen of wespen van een dergelijk reuzenformaat tegen te komen. Kortom: een geschikt idee voor een smakelijke horrorfilm. Om een indruk te krijgen van de grootte van zo'n beest, kunt u het beste rondkijken op de binnenplaats van het Leeuwarder Natuurmuseum; daar hangen een paar modellen van libellen van een formaat zoals ze waarschijnlijk in werkelijkheid tijdens het Carboon hebben rondgevlogen. En bekijk anders de hier onderstaande foto 1. Kunt u het zich al voorstellen dat u op een dag libellen van zo'n groot formaat langs uw raam ziet vliegen?
Het Carboon was ook het tijdperk waarin de eerste coelacanthen in de zee-en rondzwommen. Ze werden door geleerden in de 19-e en 20-ste eeuw als uitgestorven beschouwd, totdat er in 1938 en later in de jaren 50 ineens levende exemplaren in de Indische oceaan werden gevangen. In het Rijksmuseum voor Geologie en Mineralogie in Leiden (nu Naturalis) in Leiden heb ik in de jaren 80 een opgezet (!) exemplaar gezien.
Mochten mensen mij de afgelopen maanden met gebogen hoofd in de Leeuwarder binnenstad hebben zien rondlopen, dan kan ik ze geruststellen: ik was niet depressief, maar ik bestudeerde en fotografeerde die arduinstenen langs de trottoirs. Hieronder volgen een aantal foto's die ik de afgelopen zomer heb gemaakt van de arduinstenen in Leeuwarden. De fossiele schelpen herken je duidelijk op de hieronder staande 7 foto's (nrs 2 t/m 8), evenals het honingraat-koraal (foto 2 en 4) en de fossiele spons (foto 6).
O ja. Mocht je denken, waar blijven de dino's nou? Die bespreek ik hier niet, want die stammen uit een veel later geologisch tijdperk, namelijk het Trias, de Jura en het Krijt. Die prehistorische dieren ontstonden circa 230 miljoen jaar geleden aan het begin van het Trias. Circa 20 miljoen jaar eerder, dus ongeveer 250 miljoen jaar geleden, eindigde het Perm met een ramp. Welke? Een gigantische vulkaanuitbarsting in Siberie of Indie? Of een inslag van een komeet of planetoide? Dat weten we nog steeds niet precies. Maar wel dat daarna het Trias begon met het ontstaan van de eerder genoemde dino's. Momenteel loopt er een tentoonstelling in het Leeuwarder Natuurmuseum getiteld: Jurassic Leeuwarden 3, it's T-rex time! Op foto 9 ziet u de hoofdingang van het Leeuwarder Natuurmuseum. Tevens ziet u dat ze de waak-dino buitenhebben gezet, gelukkig wel aan de ketting. Hij staat links op de foto naast de trap (die ook weer van arduinsteen (!) is gemaakt). Deze tentoonstelling duurt tot en met 16 november 2014. In die tentoonstelling is - naast replica-skeletten van de Tyrannosauris Rex (tegenwoordig beter bekend als T-rex) - ook een skeletfragment van een Torvosaurus te bekijken. Die Torvosaurus is het acherneefje van de veel bekendere Tyrannosaurus Rex. Zoals bekend stierven de dinosauriers vervolgens uit als gevolg van weer een ramp, namelijk de inslag van een planetoide, ergens op het Mexicaanse schiereiland Yucatan 65 miljoen jaar geleden. Daarna kwamen de zoogdieren op, waaronder uiteindelijk de mens..
O ja. Dat internetartikel wat ik hierboven al memoreerde, is te vinden op dit adres: www.kennislink.nl . Het is te vinden door in het zoekscherm rechts bovenaan op die site in te tikken: fossielen tussen de hondenpoep. Of je typt de titel van dit artikel in in de Google zoekmachine, geplaatst tussen dubbele aanhalingstekens. Dan vind je het ook snel.
