In Februari 2013 ben ik in Groningen naar het Noordelijk Scheepvaartmuseum geweest. Daar was een tentoonstelling over Nederlanders aan boord van de Titanic. Onder aan dit blogbericht ziet u op foto 1 de hoofdingang van het scheepvaartmuseum. Helaas, jammer voor de ge-interesseerden: de tentoonstelling is nu (eind maart 2013) al lang afgelopen. Desondanks wil ik er toch even een blogstukje aan wijden.
Het verhaal over het reusachtige passagiersschip de Titanic van de White Star Line is algemeen bekend: het 269 meter lange, luxueus ingerichte schip begon op 10 april 1912 aan haar maidenvoyage en voer gelijk al op 14 april 1912 tegen een ijsberg aan en zonk, waarbij circa 1500 opvarenden verdronken in het ijzig koude water van de Atlantische oceaan. Deze ramp vormde de inspiratie voor een tiental films waaronder: A Night to remember, uit 1958 dat gebaseerd is op het boek van Walter Lord, en: Titanic, de bekende film van James Cameron uit 1997. Wat tientallen jaren lang minder bekend was, was dat er 3 Nederlanders aan boord waren. Ze zijn alledrie omgekomen.
Om te beginnen was dat de zo goed als onbekende Wessel van der Brugge. Hij was in 1873 geboren te Delfshaven en werkte als stoker onder in het schip in het ketelruim. Niet bepaald fris en licht werk. Eerder zwaar en smerig: steenkolen scheppen en in de stookketels van de stoommachines van de Titanic werpen. En waarschijnlijk nog onderbetaald werk ook. Desondanks is het wel cruciaal belangrijk werk. Zonder stokers en machinisten kan geen enkel stoomschip varen. Zijn zuster woonde in Amsterdam en wist absoluut niet waar haar broer ergens in de wereld rondhing. Pas een half jaar na de ondergang van de Titanic kreeg ze plotseling de politie aan de deur die het haar meedeelde. Wat zal ze verbijsterd zijn geweest. Over hem was op de tentoonstelling eigenlijk niet veel te zien. Hoogstens was er een (waarschijnlijke) kinderfoto van hem te zien, en was er een simpele reconstructie gemaakt van de werkruimte onder in het schip met de stookketels en stoommachines.
De tweede was Hendrik ( Hennie) Bolhuis. Hij was kok aan boord van de Titanic en was geboren in 1884 in Wittewierum, een dorp in de provincie Groningen. Zijn ouders waren in 1888 naar Groningen-stad verhuisd. Hij werd kok en werkte in verscheidene restaurants in Europa. Hij leidde een zwierig en avontuurlijk leven. In 1912 besloot hij als kok aan te monsteren op de Titanic. Hij besloot zijn reiskoffer in Southsampton achter te laten. Die zou hij op de reis terug wel ophalen. Zoals bekend, is dat nooit gebeurd. Die is achteraf naar zijn broer in Groningen teruggestuurd. Zijn reiskoffer was op deze tentoonstelling te zien, tesamen met zijn wandelstok (zie foto 3) evenals zijn kookboek en enkele portretfoto's van hem. Verder was er een (wel erg gestileerde) gereconstrueerde scheepskeuken te zien, waarop zijn kookboek onder een rechthoekig glaskoepeltje lag (zie foto 2). Pas na zo'n 3 maanden kreeg zijn broer in Groningen-stad te horen dat Hennie Bolhuis was omgekomen bij de ondergang van de Titanic. Curieus is dat ik op mijn werk bij de Bibliotheekservice Fryslan een collega op de afdeling ICT heb die ook Bolhuis heet. Zeer waarschijnlijk is hij familie van de kok van de Titanic.
De derde Nederlander is voor mij extra interessant. Dat was Jonkheer Johan George Reuchlin, die als eerste klas-passagier aan boord was, ongetwijfeld op uitnodiging van de heer Bruce Ismay (1862-1937), de directeur van de White Star Line. Reuchlin was namelijk directeur van de Holland Amerika Lijn (=HAL) en in die zin de concurrent van de White Star Line. Reuchlin was in 1874 geboren te Rotterdam.
De directie van de Holland Amerika Lijn had ook belangstelling voor grote en nieuwe passagiersschepen. Daarom was hij aan boord om te zien hoe het er allemaal aan boord uitzag en hoe alles was geregeld. De Titanic was namelijk een geheel nieuw type passagiersschip van een geheel nieuwe superklasse. En de HAL had wel belangstelling om ook zo'n schip te laten bouwen en in de vaart te nemen. Op deze tentoonstelling was zo'n eersteklas hut gereconstrueerd (zie foto 4). Heel curieus was dat voor een aantal eersteklas hutten aan boord van de Titanic het meubilair was gemaakt in de meubelfabriek van Mutters, gevestigd in Den Haag, zoals dus op foto 4 is te zien. Mutters had al eerder diverse HAL-schepen ingericht en gemeubileerd.
Ook de heer Reuchlin is omgekomen bij de ramp met de Titanic. Dit in tegenstelling tot Bruce Ismay, de directeur van de White Star Line. Die had dus na afloop van de ramp wat uit te leggen. Achteraf bleek ook nog dat door een beslissing van hem de Titanic veel te weinig reddingsboten had, waardoor er meer dan 1500 doden waren te betreuren.
Duurde het met de beide andere Nederlanders maanden voor hun familie was opgespoord en op de hoogte was gebracht, in het geval van Reuchlin was zijn weduwe binnen een week al op de hoogte gebracht. Daaraan merk je duidelijk het toenmalige klasseverschil.
Ik heb na mijn bezoek aan de tentoonstelling in het Scheepvaartmuseum in Groningen eens op internet gezocht en een paar documentairefilmpjes gevonden waarin een zekere George Reuchlin voorkwam. Hij was de kleinzoon van de verdronken HAL-directeur. Voordat deze tentoonstelling in het Noordelijk Scheepvaartmuseum in Groningen werd gehouden, was die al gedurende de zomer van 2012 in het Maritiem Museum te Rotterdam te bekijken geweest. Daar had Omroep Rijnmond toen een korte documentaire gefilmd, terwijl George Reuchlin rondliep op de tentoonstelling en het een en ander vertelde over de ramp met de Titanic, de HAL, en zijn omgekomen grootvader.
Ondanks de ramp met de Titanic, en ondanks dat hun directeur daarbij was verdronken, bestelde de HAL in 1912 toch een passagiersschip bij de scheepswerf Harland en Wolff, gevestigd te Belfast in Noord-Ierland, waar de Titanic ook was gebouwd. Dat werd de Statendam-II. Er was al eerder een HAL-schip met de naam Statendam geweest, vandaar de Romeinse II. In juli 1914 werd het nieuwe schip te water gelaten en verder afgebouwd. Het meubilair werd natuurlijk gemaakt bij de al eerder genoemde meubelfabriek Mutters in Den Haag. Maar in juli 1916 werd de Statendam-II in beslag genomen door de Britse overheid. Die had het nieuwe schip nodig als troepenschip, vanwege de Eerste Wereldoorlog. Daarom kreeg het een nieuwe naam, de Justicia. In juni 1918 was het schip klaar en begon aan zijn eerste proefvaart. Helaas werd het gelijk getorpedeerd door een Duitse U-boot.
Gelukkig had de HAL schadevergoeding gekregen voor het afstaan van hun spiksplinternieuwe schip. Daarom werd in 1922 een nieuw schip besteld en werd bij Harland en Wolff in Belfast de kiel gelegd voor de Statendam-III. Die werd in 1924 te water gelaten en verder afgebouwd en in 1929 door de HAL in gebruik genomen. Maar helaas, ook dit schip is door oorlogsgeweld verloren gegaan. Op 10 mei 1940 lag de Statendam-III in Rotterdam aan de Wilhelminakade op de zuidoever, toen de Duitsers ons land binnenvielen en Duitse parachutisten rond Rotterdam-Zuid landden. In de loop van die paar dagen oorlog in mei 1940 ontstond er een patstelling rond de Maasbruggen tussen de Nederlanders en de Duitsers. De Duitsers zaten op de Zuidoever van de Nieuwe Maas en de Nederlanders op de Boompjes-kade op de noordoever. Om te voorkomen dat de Duitsers mitrailleurnesten op de Statendam zouden installeren, werd het schip door de Nederlanders vanaf de Boompjes-kade in brand geschoten. Zo ging er weer een HAL-schip door oorlogsgeweld verloren.
Waarom was deze HAL-directeur voor mij extra interessant? Mijn opa van Oorschot heeft bijna 50 jaar lang bij de HAL gewerkt als administrateur. Weliswaar niet op een van de HAL-schepen, maar in het bekende HAL-kantoor op de Wilhelminakade, wat nu Hotel New York is. Of hij het verhaal over de verdronken HAL-directeur heeft gekend, weet ik niet. Ikzelf heb er toen nooit iets over gehoord.
