Hallo bloglezers,
Ineens was eind december 2013 een Russische stad in het nieuws vanwege enkele bomaanslagen. De huidige naam van die stad zal niet bij iedereen direct een belletje doen rinkelen, maar de oude naam zal bij velen wel degelijk een enorme bel hebben doen rinkelen. Inderdaad, ik bedoel de stad
Wolgograd, gelegen op de westoever van de rivier de Wolga. Voor 1961 heette die stad
Stalingrad, bekend vanwege de gruwelijke gevechten tijdens de Tweede Wereldoorlog gedurende de winter van 1942-1943. En voor 1925 heette diezelfde stad
Tsaritsyn. Die stad was in
1598 gesticht als vestingpost aan de zuidoostelijke grenzen van het grootvorstendom Moskovia. In datzelfde jaar overleed
tsaar Fjodor I (1557-1598) onder verdachte omstandigheden. Hij was de verstandelijk gehandicapte zoon van
tsarina Anastasia Romanova (1530-1560) die in 1560 al onder verdachte omstandigheden overleed (door vergiftiging). Dat maakte zijn vader
tsaar Ivan Grozny (1530-1584) zo paranoide dat hij vele bojaren tevergeefs tot bekentenissen liet martelen en executeren. Vandaar dat hij in het westen beter bekend is als Ivan de Verschrikkelijke. Zelf is Ivan Grozny in 1584 eveneens onder nogal verdachte omstandigheden overleden. De
bojaar Boris Godunov (1551-1605) volgde in 1598 tsaar Fjodor I op als tsaar, maar overleed zelf in 1605 ook onder verdachte omstandigheden. Daarna brak de periode van de Troebele Tijden aan. Die term was een eufemisme voor totaal chaotische toestanden in Rusland, met een Pools leger dat Rusland binnenviel, valse troonopvolgers, en rondzwervende roversbenden. Er kwam pas in 1613 een eind aan deze chaotische periode toen de Poolse vijand het land werd uitgejaagd en er een nieuwe tsaar op de troon werd gezet, namelijk
Michael Romanov (1596-1645). Toen bestond de vestingstad
Tsaritsyn 15 jaar. Tsaar Michael was familie van de eerder genoemde Anastasia Romanova. Hij zorgde op dictatoriale wijze voor rust en orde in het land, wat door de bevolking zeer werd gewaardeerd. Wat logisch is, gezien de afgrijselijke ervaringen van de bevolking gedurende de Troebele Tijden. Een bekend patroon in Rusland. Maar dat verder terzijde.
Terug naar de 20-ste eeuw: In
1924 overleed
Lenin (1870-1924) onder enigszins verdachte omstandigheden. In datzelfde jaar werd
Stalin (1878-1953) de nieuwe dictator van de Sovjet-Unie. Een jaar later kreeg de stad
Tsaritsyn een nieuwe naam:
Stalingrad. En waarom betrof dat specifiek die stad? Stalin was door de partijleiding in 1918 naar Tsaritsyn gestuurd om de verdediging van de Roden (de Bolsjewistische troepen) te reorganiseren en te verbeteren in hun strijd tegen de Witten (de troepen die voor de Tsaar vochten). Cruciaal belangrijk was het helemaal niet, maar Stalin vond het in 1925 - zodra hij alle macht in de Sovjet-Unie in handen had - zeer belangrijk om zijn rol in de Russische Burgeroorlog van 1918-1920 zeer nadrukkelijk te benadrukken. Tijdens de Russische revolutie van oktober 1917 (kalender oude stijl) speelde Stalin namelijk een klein rolletje van zeer weinig belang; dat speelde zich af in de schaduw van de grote revolutionaire gebeurtenissen. Dat hij vanaf 1925 zijn rol meer dan benadrukte, had dus puur te maken met jaloezie op de revolutionairen uit 1917. Zo werd het verhaal over de verdediging van Tsaritsyn opgeblazen tot mythische proporties. Alsof daar het keerpunt van de Russische burgeroorlog plaatsvond, wat dus bepaald niet het geval was. Dat was eerder het
Wonder aan de Weichsel (nu: Wisla) in augustus 1920, waarbij het Rode leger onder bevel van generaal Toechatsjevski (1893-1937) door het Poolse leger vernietigend werd verslagen. Cruciaal, want daardoor kon de revolutie niet meer naar de rest van het Europese continent worden ge-exporteerd. Maar via Tsaritsyn - waarvan de naam in 1925 was veranderd in Stalingrad - trad Stalin eindelijk uit de schaduw waar hij naar zijn gevoel niet in thuishoorde. Daarbij hielp het ook dat hij in de jaren 30 de Grote Terreur begon, waarbij hij showprocessen organiseerde waarbij hij al zijn tegenstanders (echte en vermeende) uit de weg ruimde, zodat niemand meer wist hoe marginaal zijn rol echt was tijdens de Russische revolutie en de daaropvolgende burgeroorlog.
Over die ziekelijke jaloezie van Stalin heb ik eerder geblogd, namelijk op
1 juni 2013, over de Tentoonstelling De
Sovjet Mythe in het Drents Museum te Assen. Daarin besprak ik het schilderij uit 1935 waarop
Sergei Kirov (1886-1934) de jeugdige sporters toezwaaide.
Toen Hitler op 22 juni 1941 met
Operatie Barbarossa begon, dacht hij de Sovjet-Unie snel te kunnen veroveren. Zoals algemeen bekend verkeek Hitler zich enorm op de gigantische uitgestrektheid van het land, het barre winterklimaat en de verbeten woede en vasthoudendheid en vechtlust van de Russische soldaten. De Duitse legers rukten over een zeer breed front zeer ver op in de Sovjet-Unie. In het noorden werd Leningrad (sinds 1992: Sankt Petersburg) omsingeld en afgesloten van de rest van het land en 3 jaar lang belegerd. In het midden rukten de Duitse legers op tot aan de noordelijke buitenwijken van Moskou. In het zuiden veroverden de Duitse legers Kiev en Charkow en naderden de stad die de naam van de Sovjet-dictator droeg. Het leek Hitler wel een leuke pesterij om juist die stad te veroveren. Stalin had dat wel door en stuurde zijn beste en meest meedogenloze generaals naar Stalingrad om daar de verdediging te leiden en de Duitsers te verslaan en terug te jagen naar Berlijn. De
slag om Stalingrad begon op 23 augustus 1942 met een massaal bombardement door de Luftwaffe en eindigde op 2 februari 1943 met de overgave van het 6-e leger onder bevel van generalfeldmarschal Friedrich Paulus (1890-1957). Op
foto 1 - de zwartwitfoto hieronder, die ik gevonden heb in de wikipedia - is de totaal kapotgeschoten stad direct na de bevrijding te zien.
Na afloop van de Tweede Wereldoorlog kregen een aantal steden in de Sovjet-Unie een onderscheiding omdat de bevolking zich heldhaftig had verzet tegen de Nazi's. Dat waren de
13 Heldensteden. Dat waren naast Leningrad, Moskou, Koersk, Kiev, Odessa, Sebastopol en nog een reeks steden, ook Stalingrad. In Moskou werd in 1966 een monument gebouwd, bestaande uit een platform op de tombe met daarin de onbekende soldaat, met ervoor een eeuwige vlam en rechts ervan een reeks van 13 blokken met daarin aarde uit die 13 Heldensteden. Dit alles van rood porfier.
Op
foto 2 hierboven (die ik in september 2008 in Moskou heb gemaakt), ziet u het blok van rode porfier met daarin de aarde uit de heldenstad Stalingrad voor de Kremlinmuur in de Alexandertuin. Dat daar tegenwoordig de naam
Stalingrad op staat is zeer curieus, ronduit merkwaardig. In
1967 - toen het monument werd onthuld - was de naam Stalin taboe. Na de geheime toespraak van Nikita Chroetsjow (1894-1971) in 1956 op het XX-ste partijcongres werd in de hele Sovjet-Unie en de rest van het toenmalige Oostblok de destalinisatie doorgevoerd en werden overal de standbeelden van Stalin verwijderd en straatnamen die naar Stalin genoemd waren van naam veranderd. Ook de stad aan de Wolga veranderde van naam. De in 1953 overleden dictator (die net als vele voorgangers ook was overleden onder verdachte omstandigheden) werd vanaf 1956 volledig doodgezwegen. Daarom stond sinds 1967 op dit blok Wolgograd. Dat herinner ik me nog van de eerdere keren dat ik in Rusland op vakantie ben geweest in 1987 en in 1992. Toen ik in september 2008 voor de derde keer op vakantie was, zag ik verbaasd dat deze keer de naam op dat blok was veranderd. Ik heb in december 2013 na een zoektocht in de wikipedia ontdekt dat in september 2004 de naam op dat blok was veranderd van Wolgograd in Stalingrad.
En nu in december 2013 was de stad ineens in het nieuws vanwege een bomaanslag in de hal van het spoorwegstation. Op
foto 3 hierboven - die ik van de NOS-site heb geplukt - is het enorme na-oorlogse gebouw te zien in de typische bouwstijl van de Stalin-gotiek. Achter de ramen van de hal zie je net de bom ontploffen. Op het plein voor het stationsgebouw is een kleine smetteloos
witte beeldengroep te zien, de
dans van de kinderen, ge-inspireerd op een Russisch sprookje. Die ken ik van een foto (zie
foto 4 hieronder, die ik van internet heb geplukt) uit de Tweede Wereldoorlog. Daarop ziet u de zelfde beeldengroep bestaande uit 6 kinderen die onbezorgd in een kring rond een krokodil dansen, maar dan beschadigd en geblakerd door het oorlogsgeweld, terwijl op de achtergrond de verwoeste en brandende gebouwen er omheen staan. Het is een foto gemaakt door de Sovjet-journalist Emanuil Evzerikhin (1911-1984) op 23 augustus 1942. Dat was de dag waarop de Duitse aanval op Stalingrad begon met een grootschalig bombardement van de Luftwaffe op de stad waarbij naar schatting rond de 40.000 mensen omkwamen. De Duitsers hadden toen al veel ervaring met het bombarderen van steden, niet alleen Guernica in 1937 of Warschau in 1939, maar ook Rotterdam op 14 mei 1940 en later dat jaar Londen en diverse andere Britse steden.
Ik ken die beeldengroep ook uit een film uit 2001 over de slag om Stalingrad, getiteld
Enemy at the Gates. Daarin verstopt de hoofdpersoon - de later bekend geworden scherpschutter
Wasili Zaitsev - zich aan het begin van de film in het bassin van de fontein uit zelfbescherming tegen Duitse soldaten. En tegen de Sovjet-troepen van Smersh, die alle gedeserteerde sovjet-soldaten doodschoten. Het is een goede film, al schijnen veel Russische veteranen zich enorm te hebben ge-ergerd aan dat begin van die film; daar klopte volgens hen niets van.
Op 23 augustus 2013 heeft Poetin een zorgvuldig gemaakte kopie van deze beeldengroep onthuld voor het spoorwegstation van Wolgograd. Die is te zien op
foto 3. Daarom is de foto van de bomaanslag in het station met ervoor die beeldengroep, voor Russen extra schrijnend, vanwege de voorgeschiedenis met de Slag om Stalingrad.
